De tijdlijn van wanneer olijfbomen voor het eerst gedomesticeerd werden, blijft onduidelijk. Maar toen dit eenmaal gebeurde, werd de olijfboom al snel een centrale factor in de handel en economie van de mediterrane beschavingen. Eeuwenlang heeft de olijfboom de loop van de mensheid aanzienlijk beïnvloed en blijvende sporen nagelaten in de westerse cultuur.

Fossielen wijzen erop dat de olijfboom tussen 20-40 miljoen jaar geleden is ontstaan tijdens het Oligoceen, voornamelijk in wat we nu het oostelijke Middellandse Zeegebied noemen. Ongeveer 100.000 jaar geleden toonden bewijzen van de Atlantische kust van Marokko aan dat olijven werden gebruikt als brandstof en als voedsel.

Ongeveer 7.000 jaar geleden begonnen mensen in mediterrane gebieden de olijfplant te verbouwen en de afgelopen 5.000 tot 6.000 jaar waren olijven een hoofdbestanddeel van hun dieet. Verdere gegevens tonen aan dat olijven ook in de Levant werden geconsumeerd en ontdekkingen op Kreta benadrukken het commerciële belang ervan, dat teruggaat tot 3000 voor Christus. Vooral de Minoïsche beschaving vond rijkdom in olijven.

De Griekse geschiedenis en olijven zijn nauw met elkaar verweven. De oude Griekse dichter Homerus noemde olijfolie de "gouden vloeistof" en men gelooft dat het gebruik ervan door mensen teruggaat tot 19.000 voor Christus. In de Griekse mythologie wordt Athene vereerd als de geboorteplaats van de olijfboom. De eerste boom zou zijn geplant door de godin Athena bij de tempel van het Parthenon. Vervolgens werd deze boom heilig voor de stad. Volgens de legende schonk Athena de Atheners de olijfboom, een vruchtbaarheidssymbool. In ruil daarvoor noemden ze hun stad naar haar. Op de Akropolis in Athene stond Athena's vereerde olijfboom, terwijl de Academie twaalf heilige bomen en een gewaardeerde olijfgaard had. De olie van deze boomgaard werd een gewaardeerde beloning tijdens de Panathenaia-races. Op hun munten toonden de Atheners trots Athena, vaak met een olijvenkrans of olieamfoor. In het oude Griekenland symboliseerde de olijf Olympische waarden zoals Vrede, Wijsheid en Glorie. Olympische overwinnaars uit die tijd werden geëerd met een wilde olijfkrans, de "kallistefano". Volgens de legende werd deze bijzondere olijfboom door Herakles naar Olympia gebracht nadat hij zijn befaamde twaalf werken had volbracht. Bovendien was het iconische beeld van Zeus in Olympia, gemaakt door de legendarische Pheidias, versierd met olijftakken.

Al vroeg waren de Grieken de speerpunt in het verbouwen van de olijfboom in het Middellandse Zeegebied van Europa. Na verloop van tijd introduceerden Griekse kolonisten en Fenicische kooplieden de olijfboom in andere mediterrane gebieden. De historicus Plinius merkte op dat in 580 voor Christus regio's als Latium, Spanje en Tunis nog onbekend waren met olijfbomen en de teelt ervan.

Olijfolie bestaat voornamelijk uit triacylglycerolen en secundair uit vrije vetzuren (FFA), glycerol, fosfolipiden, pigmenten, smaakstoffen en sterolen. Triacylglycerolen vormen de belangrijkste energiereserve voor planten en dieren. De vetzuursamenstelling van olijfolie kan variëren afhankelijk van verschillende factoren, zoals het ras, de rijpheid van de vrucht, de hoogte, het klimaat, enzovoort 5,6.

De vetzuren in de triacylglycerolen van olijfolie zijn:

• Oliezuur, een enkelvoudig onverzadigd omega-9 vetzuur. Het maakt 55 tot 83% uit van olijfolie.
• Linolzuur, een meervoudig onverzadigd omega-6 vetzuur dat ongeveer 3,5 tot 21% van olijfolie uitmaakt.
• Palmitinezuur, een verzadigd vetzuur dat 7,5 tot 20% van olijfolie uitmaakt.
• Stearinezuur, een verzadigd vetzuur dat 0,5 tot 5% van olijfolie uitmaakt.
• Linolzuur, (specifiek alfa-linoleenzuur), een meervoudig onverzadigd omega-3 vetzuur dat 0 tot 1,5% van olijfolie uitmaakt 6,7.

In vet oplosbare vitaminen, E en K, komen voor in olijfolie. Deze vitaminen zijn hittebestendig; ze worden dus niet aangetast door koken. Daardoor kunnen ze voor langere tijd worden opgeslagen in het menselijk lichaam, waardoor dagelijkse inname niet verplicht is.

Vitamine E (een natuurlijke antioxidant): Olijven bevatten 1,6 mg, of 2,3 IU (Internationale Eenheden) per eetlepel. Eén eetlepel levert 8% van de ADH voor vitamine E. 

Vitamine K De rijkste bronnen van vitamine K zijn groene bladgroenten. Eén portie spinazie of collards of twee porties broccoli leveren bijvoorbeeld vier tot vijf keer de ADH. Studies hebben aangetoond dat hoe groener de groente, hoe hoger het gehalte, vanwege de associatie van vitamine K met chlorofyl. Volgens de USDA zijn plantaardige oliën zoals olijfolie de op één na beste bron van vitamine K.

 

Olijfbomen hebben meestal een inconsistent vruchtvormingspatroon. Als ze echter regelmatig bemest en bewaterd worden, produceren ze tweejaarlijks overvloedig fruit. Naarmate olijven rijpen, verandert hun kleur van groen naar violet en wordt uiteindelijk donkerder tot bruin of zwart. Olijven worden op basis van hun grootte ingedeeld in drie hoofdtypen: kleine olijven (voornamelijk voor oliewinning), middelgrote of mesocarpen (geschikt voor zowel olie als directe consumptie) en grote olijven (uitsluitend voor consumptie). Hier zijn de gedetailleerde soorten binnen elke categorie:

Olijfolie is het traditionele symbool van het mediterrane dieet en vormt de primaire bron van vet. Fytochemicaliën die aanwezig zijn in olijfolie oefenen verschillende biologische activiteiten uit, waaronder antioxiderende, antiallergische, ontstekingsremmende, antivirale, antiproliferatieve en anticarcinogene effecten. De gezondheidsvoordelen die worden toegeschreven aan het gebruik van olijfolie via de voeding zijn specifiek gerelateerd aan de consumptie van extra olijfolie van de eerste persing, die wordt beschouwd als een belangrijk bioactief voedingsmiddel vanwege de hoge voedingskwaliteit. 

Olijfolie bevat enkelvoudig onverzadigde vetzuren (MUFA's), tocoferolen, polyfenolen en weinig verzadigde vetten en linolzuur/alfalinoleenzuur. Van deze vetten is bewezen dat ze positieve effecten hebben op het immuunsysteem en ontstekingsreacties 8.  In vergelijking met andere vetzuren, zoals linolzuur, palmitinezuur of sterinezuur, vertoont extra vierge olijfolie tot twintig keer meer concentratie MUFA's.

In 2011 publiceerde de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) een wetenschappelijk advies over de inname van polyfenolen uit olijfolie en hun mogelijke beschermende rol in bloedlipiden tegen oxidatieve stress, behoud van normale HDL-cholesterolconcentraties in het bloed, behoud van normale bloeddruk, ontstekingsremmende eigenschappen, positieve bijdrage aan de gezondheid van de bovenste luchtwegen, behoud van een normale functie van het maagdarmkanaal en verdediging tegen externe agentia. Dienovereenkomstig stelde het panel voor om dagelijks 5 mg hydroxytyrosol en zijn derivaten (bijv. oleuropeïnecomplex en tyrosol) in olijfolie te consumeren in de context van een evenwichtige voeding om oxidatieve schade voldoende te voorkomen [9]. Hydroxytyrosol wordt beschouwd als de belangrijkste antioxidant in olijven en wordt verondersteld een belangrijke rol te spelen in de vele gezondheidsvoordelen die aan olijfolie worden toegeschreven.

Bovendien heeft een overvloed aan onderzoeksrapporten de positieve implicaties van olijfolieconsumptie voorgesteld voor:

1. Chemopreventieve werking tegen bepaalde vormen van kanker. Een overvloed aan epidemiologische gegevens en studies hebben herhaaldelijk een beschermende rol van olijfolieverbindingen gesuggereerd bij verschillende menselijke maligniteiten, zoals borstkanker, colorectale kanker en andere typen [10-14].

2. Bescherming tegen hart- en vaatziekten. Behalve de publicatie van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) in 2011, die gezondheidsclaims goedkeurde dat olijfolie door zijn polyfenolen beschermt tegen oxidatie van bloedlipiden en voor het behoud van normale LDL-cholesterolwaarden in het bloed door verzadigde vetten in de voeding te vervangen door oliezuur, heeft de Food and Drug Administration van de Verenigde Staten de gezondheidsclaim goedgekeurd dat "wetenschappelijk bewijs suggereert dat het dagelijks eten van ongeveer 2 eetlepels (23 g) olijfolie het risico op coronaire hartziekten kan verminderen door het enkelvoudig onverzadigde vet in olijfolie [9]. Om dit mogelijke voordeel te behalen, moet olijfolie een vergelijkbare hoeveelheid verzadigd vet vervangen en het totale aantal calorieën dat op een dag wordt geconsumeerd niet verhogen". Bovendien hebben verschillende onderzoeken het hypotensieve effect van olijfolie door oliezuur aangetoond [10,15].

3. Obesitas en diabetes. Obesitas is een aandoening die miljoenen mensen treft, vooral in ontwikkelde landen. De fenolverbindingen die op grote schaal aanwezig zijn in olijfolie hebben een remmende werking op obesitas en diabetes [16]. Bovendien is aangetoond dat verschillende bestanddelen van olijfbladeren effectief zijn tegen obesitas, door het onderdrukken van moleculaire factoren die betrokken zijn bij adipogenese, de formatie van stamcellen) [17].

4. Neurobescherming. Er is veel bewijs voor de gunstige effecten van het mediterrane dieet bij het voorkomen van neurodegeneratie. Aangezien het mediterrane dieet wordt gekenmerkt door een hoge consumptie van extra vergine olijfolie, is de hypothese dat olijfolie en in het bijzonder de fenolen ervan, verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor het gunstige effect van het mediterrane dieet 18. Fenolen, die kunnen worden gevonden in het mediterrane dieet, kunnen een belangrijke rol spelen bij de preventie van neurodegeneratie [17]. Fenolen, die gevonden kunnen worden in extra vierge olijfolie, hebben sterke antioxiderende eigenschappen en zijn in staat om oxidatieve stress in hersenweefsel tegen te gaan. Oleuropeïne en hydroxytyrosol fungeren als directe vrije radicalenvangers, hydroxytyrosol en oleocanthal zijn sterke cyclooxygenases (COX) remmers, terwijl oleuropeïne oxidaties van lipoproteïne met lage dichtheid (LDL) tegengaat 19.

5. Artritis. Artrose is een veel voorkomende degeneratieve aandoening van de gewrichten bij ouderen. Meervoudig onverzadigde vetzuren in olijfolie worden in verband gebracht met het verminderen van systemische ontstekingen. Bovendien remt de oleocanthal in olijfolie de activiteit van specifieke enzymen die ontstekingen veroorzaken. Over het geheel genomen helpt de systematische inname van olijfolie de gezondheidsresultaten te verbeteren, aangezien ontstekingen een bekende factor zijn bij verschillende chronische ziekten 20-22.

6. Vruchtbaarheid. Recente wetenschappelijke gegevens suggereren dat extra olijfolie van de eerste persing gunstig kan zijn voor de vruchtbaarheid, ongeacht of paren proberen op natuurlijke wijze zwanger te worden of een geassisteerde voortplantingsbehandeling of in-vitrofertilisatie ondergaan. Resultaten van diermodellen suggereren dat toevoeging van olijfolie aan het dieet een interessant alternatief zou kunnen zijn om de kwaliteit van sperma te verbeteren, met name bij ouderen [23].

7. Depressie. Het effect van olijfolie op depressie is ook van bijzonder belang voor onderzoek. Gegevens van patiënten met een ernstige depressie wijzen op de gunstige effecten van extra olijfolie van de eerste persing [24]. In het algemeen suggereren verschillende gegevens dat vetten uit olijfolie het centrale zenuwstelsel kunnen versterken, de zenuwen helpen goed te functioneren en de niveaus van de stemmingsondersteunende neurotransmitter serotonine verhogen.

8. Anti-verouderingseigenschappen. Vitamine E, die aanwezig is in olijfolie, helpt bij het minimaliseren van rimpels en fijne lijntjes. Daarnaast heeft het antioxidanten die helpen bij de verdediging tegen vrije radicalen, die veroudering versnellen. Laboratoriumonderzoeken tonen aan dat olijfolie een krachtig ontstekingsremmend effect heeft op de huid en kan fungeren als een schild tegen UV-schade. Bovendien wordt enkelvoudig onverzadigd vet, dat bijna 73% van olijfolie uitmaakt, in verband gebracht met een stevigere en elastischere huid [10, 25].

1. Kapellakis, I. E., Tsagarakis, K. P. & Crowther, J. C. Olive oil history, production and by-product management. Rev. Environ. Sci. Biotechnol. 7, 1–26 (2008).

2. Kislev, M. E., Nadel, D. & Carmi, I. Epipalaeolithic (19,000 BP) cereal and fruit diet at Ohalo II, Sea of Galilee, Israel. Rev. Palaeobot. Palynol. 73, 161–166 (1992).

3. Smith, W. A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology. By various writers. Ed. by William Smith. Illustrated by numerous engravings on wood. (2005).

4. Δ. Παπαγιαννόπουλος. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Π. Δρανδάκη.

5. Genovese, A., Caporaso, N., Villani, V., Paduano, A. & Sacchi, R. Olive oil phenolic compounds affect the release of aroma compounds. Food Chem. 181, 284–294 (2015).

6. Blekas, G., Tsimidou, M. & Boskou, D. Olive Oil Composition. Olive Oil vol. 739568 (2006).

7. Tripoli, E. et al. The phenolic compounds of olive oil: structure, biological activity and beneficial effects on human health. Nutr. Res. Rev. 18, 98–112 (2005).

8. Mazzocchi, A., Leone, L., Agostoni, C. & Pali-Schöll, I. The secrets of the mediterranean diet. Does [only] olive oil matter? Nutrients 11, (2019).

9. Panel, E. & Nda, A. Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to polyphenols in olive and protection of LDL particles from oxidative damage (ID 1333, 1638, 1639, 1696, 2865), maintenance of normal blood HDL cholesterol concentrations (ID 1639), mainte. EFSA J. 9, 1–25 (2011).

10. Menendez, J. A. et al. Xenohormetic and anti-aging activity of secoiridoid polyphenols present in extra virgin olive oil: A new family of gerosuppressant agents. Cell Cycle 12, 555 (2013).

11. Borzì, A. M. et al. Olive Oil Effects on Colorectal Cancer. Nutrients 11, (2018).

12. Hashim, Y. Z. H. Y., Eng, M., Gill, C. I. R., McGlynn, H. & Rowland, I. R. Components of Olive Oil and Chemoprevention of Colorectal Cancer. Nutr. Rev. 63, 374–386 (2005).

13. Escrich, E., Moral, R., Grau, L., Costa, I. & Solanas, M. Molecular mechanisms of the effects of olive oil and other dietary lipids on cancer. Mol. Nutr. Food Res. 51, 1279–1292 (2007).

14. Colomer, R. & Menéndez, J. A. Mediterranean diet, olive oil and cancer. Clin. Transl. Oncol. Off. Publ. Fed. Span. Oncol. Soc. Natl. Cancer Inst. Mex. 8, 15–21 (2006).

15. Terés, S. et al. Oleic acid content is responsible for the reduction in blood pressure induced by olive oil. Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. 105, 13811–13816 (2008).

16. Hsu, C. L. & Yen, G. C. Phenolic compounds: evidence for inhibitory effects against obesity and their underlying molecular signaling mechanisms. Mol. Nutr. Food Res. 52, 53–61 (2008).

17. Rigacci, S. & Stefani, M. Nutraceutical Properties of Olive Oil Polyphenols. An Itinerary from Cultured Cells through Animal Models to Humans. Int. J. Mol. Sci. 17, (2016).

18. Garcia-Martinez, O., Ruiz, C., Gutierrez-Ibanez, A., Illescas-Montes, R. & Melguizo-Rodriguez, L. Benefits of Olive Oil Phenolic Compounds in Disease Prevention. Endocr. Metab. Immune Disord. - Drug Targets 18, 333–340 (2018).

19. Angeloni, C., Malaguti, M., Barbalace, M. C. & Hrelia, S. Bioactivity of Olive Oil Phenols in Neuroprotection. Int. J. Mol. Sci. 18, 2230 (2017).

20. Forsyth, C. et al. The effects of the Mediterranean diet on rheumatoid arthritis prevention and treatment: a systematic review of human prospective studies. Rheumatol. Int. 38, 737–747 (2018).

21. González Cernadas, L., Rodríguez-Romero, B. & Carballo-Costa, L. [Importance of nutritional treatment in the inflammatory process of rheumatoid arthritis patients; a review]. Nutr. Hosp. 29, 237–245 (2014).

22. Hekmatpou, D., Mortaji, S., Rezaei, M. & Shaikhi, M. The Effectiveness of Olive Oil in Controlling Morning Inflammatory Pain of Phalanges and Knees Among Women With Rheumatoid Arthritis: A Randomized Clinical Trial. Rehabil. Nurs. Off. J. Assoc. Rehabil. Nurses 45, 106–113 (2020).

23. Kacel, A. & Iguer-Ouada, M. Effects of olive oil dietary supplementation on sperm quality and seminal biochemical parameters in rooster. J. Anim. Physiol. Anim. Nutr. 102, 1608–1614 (2018).

24. Foshati, S., Ghanizadeh, A. & Akhlaghi, M. Extra-Virgin Olive Oil Improves Depression Symptoms Without Affecting Salivary Cortisol and Brain-Derived Neurotrophic Factor in Patients With Major Depression: A Double-Blind Randomized Controlled Trial. J. Acad. Nutr. Diet. 122, 284-297.e1 (2022).

25. Cicerale, S., Conlan, X. A., Sinclair, A. J. & Keast, R. S. J. Chemistry and health of olive oil phenolics. Crit. Rev. Food Sci. Nutr. 49, 218–236 (2009).

26. Gotsis, E. et al. Health benefits of the Mediterranean Diet: an update of research over the last 5 years. Angiology 66, 304–318 (2015).

27. Sofi, F. The Mediterranean diet revisited: Evidence of its effectiveness grows. Curr. Opin. Cardiol. 24, 442–446 (2009).

28. Salas-Salvadó, J., Becerra-Tomás, N., García-Gavilán, J. F., Bulló, M. & Barrubés, L. Mediterranean Diet and Cardiovascular Disease Prevention: What Do We Know? Prog. Cardiovasc. Dis. 61, 62–67 (2018).

29. Marcelino, G. et al. Effects of Olive Oil and Its Minor Components on Cardiovascular Diseases, Inflammation, and Gut Microbiota. Nutrients 11, (2019).

30. Wild, A. & Mulcahy, R. Regulation of gamma-glutamylcysteine synthetase subunit gene expression: insights into transcriptional control of antioxidant defenses. Free Radic Res 32, 281–301 (2000).